GRAČANLIJE U ODBRANI BOSNE: Osnivanje i ratni put 111./221. brdske brigade Gračanica

Na današnji dan, prije 28 godina, formirana je 111. gračanička brigada – vojna jedinica koja je tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu i Odbrambeno oslobodilačkog rata 1992.-1995. branila prostore Gračanice, ali i dala velik doprinos u odbrani naše zemlje, boreći se na mnogobrojnim bojištima – od Posavine i Gradačca preko Doboj Istoka, Vijenca i Vozuće, Sapne i Teočaka, pa sve do Vareša, Olova i Crnoriječke visoravni. Brigada je službeno formirana 1. septembra 1992. godine, ali se samo njeno osnivanje može promatrati kao završna faza vojnoga organiziranja na ovim prostorima, koje je započelo još u aprilu 1992. godine – kada su, u skladu s naredbom Predsjedništva RBiH o objedinjavanju svih odbrambenih formacija, uspostavljene prve jedinice Teritorijalne odbrane RBiH.

Rejonski štabovi i prve jedinice TO RBiH

Opštinski štab TO RBiH Gračanica (OpŠTO), na čelu sa komandantom Ibrahimom Nurkićem, u aprilu 1992. uspostavlja četiri rejonska štaba TO, koji formiraju ili objedinjavaju već formirane teritorijalne jedinice (čete i samostalne vodove). Rejonski štabovi (RjŠTO) su uspostavljeni u Gračanici (za prostor Gračanice i Pribave), Malešićima (za prostor Lukavice, Malešića, Stjepan Polja i Babića), Donjoj Orahovici (za prostor Miričine, Rašljeve, Gornje i Donje Orahovice, te Donje Lohinje) i Sokolu (za naselja u sjevernom dijelu predratne općine Gračanica). Komandanti rejonskih štabova bili su rezervni oficiri: Safet Durkalić (Gračanica), Esad Bašić (Malešići), Hasan Gazibegović, a zatim Abdurahman Džinić (Orahovica), te Mensur Lika (Soko). Odmah u aprilu, pod komandu TO stavila se i manja jedinica Patriotske lige BiH, pod komandom Mehmeda Meše Ahmedbegovića (koja postaje Manevarski vod TO Gračanica), a maju 1992. mobilisan je Odred TO RBiH, kao jedinica manevarskog tipa (za njenog komandanta je imenovan Velija Džananović), kao i Protivdiverzantski vod (čiji je komandir bio Bahrija Ćoso). U međuvremenu, nakon pada Doboja, OpŠTO Gračanica preuzima komandu i nad prostorom današnjeg Doboj Istoka, gdje se uspostavlja RjŠTO Klokotnica (komandant: Sead Arnautović).

Navedene jedinice, pod rukovođenjem Ratnog predsjedništva općine Gračanica i komandom OpŠTO (na čije čelo sredinom maja dolazi Osman Puškar, predratni komandant, dok Nurkić postaje načelnik štaba) – uspostavljaju prve linije odbrane i uspješno se odupiru napadima daleko nadmoćnijih snaga Vojske Republike Srpske (VRS). Početkom juna 1992. odlaze i u pomoć susjednom Gradačcu, a zatim prisilno razoružavaju neprijateljsku četu u selu Gornja Lohinja, otklonivši opasnost koja je Gračanici prijetila sa istočne strane.

Borci iz Gračanice pred odlazak na Gradačac, ljeto 1992.

Formiranje bataljona

Ratna zbivanja i sve složenije vojno-političko stanje je nametalo potrebu stvaranja čvršće ustrojenih i bolje organiziranih vojnih jedinica. U vremenu prerastanja TO RBiH u Armiju RBiH pristupilo se i reorganizaciji snaga odbrane na području Gračanice, odnosno formiranju bataljona iz sastava rejonskih štabova i Odreda TO.

Formiranje bataljona, kao druga faza u vojnom organiziranju, započelo je sa osnivanjem 1. bataljona, sastavljenog od ljudstva iz Odreda TO. Bataljon je zadržao karakter manevarske jedinice, a za njegovog komandanta postavljen je Tarik Nuhanović. Tokom jula i augusta formiraju se još četiri bataljona. Od jedinica RjŠTO Gračanica formiran je 2. bataljon, za čijeg komandanta je postavljen Džemal Jukan (predratno aktivno vojno lice u bivšoj JNA). Iz sastava RjŠTO Orahovica formiran je 3. bataljon, čiji je komandant bio Smajl Oštraković (također aktivno vojno lice). Iz jedinica RjŠTO Malešići formiran je 4. bataljon, za čijeg komandanta je imenovan Esad Bašić (kasnije komandu preuzima Senad Delić). Iz rejonskog štaba Soko nastaje 5. bataljon (poznat i kao trebavski), a njegov prvi komandant bio je Ahmed Džafić. Sa formiranjem bataljona, rejonski štabovi odbrane su nastavili djelovati kao prostorne jedinice, odnosno kao tzv. B-ešalon, čiji se sastav angažirao po potrebi.

Prva komanda 111. brigade (septembar 1992.); u sredini: komandant Tarik Nuhanović

Od jedinica RjŠTO Klokotnica početkom jula je formirana dobojska 109. brigada, koja je u početku bila pod komandom Okružnog štaba odbrane Tuzla, a sa formiranjem Taktičke grupe 2 u Gračanici (17. 08. 1992.) ulazi u njen sastav. Taktička grupa 2 (na čelu s Osmanom Puškarom kao komandantom, te Ibrahimom Nurkićem kao načelnikom štaba) je, inače, formirana u cilju dogradnje zapovjednog sistema i daljeg razvoja oružanih snaga na ovome prostoru, a krajem septembra 1992. prerasta u Operativnu grupu 2, proširivši zonu odgovornosti i na područje općine Lukavac.

U vrijeme dok se još uvijek radilo na pripremama za formiranje komande brigade i uvezivanje postojećih jedinica, jedinice 1. bataljona sudjeluju u konsolidaciji linija odbrane na prostoru Dobošnice i Smoluće, a zatim, sa dijelovima 2. bataljona, izvode uspješan napad na neprijateljsko uporište u Lendićima, koji su nakon dvodnevnih borbi oslobođeni. Time je otklonjena još jedna opasna prijetnja po slobodni teritorij općine Gračanica.

Formiranje i sastav 111. brigade

Naređenjem Taktičke grupe 2 od 1. septembra 1992. godine formirana je 111. brigada Gračanica, “s ciljem da se objedine dejstva i uspostavi jedinstveno rukovođenje i komandovanje”. Za komandanta brigade imenovan je Tarik Nuhanović, dotadašnji komandant 1. bataljona (na čijem ga čelu zamjenjuje Amir Zejnilagić). Imenovani su i članovi komande, prema formacijski propisanim organima i službama. Brigada je objedinila postojećih pet bataljona, uz novoformirane prateće i prištapske jedinice (artiljerijska grupa i vod protivzračne odbrane, sanitetska služba, inžinjerijski vod, vod veze, pozadina itd.); 1. bataljon je zadržao manevarski karakter, sa zadatkom da djeluje u zoni odgovornosti brigade, po potrebi i šire, dok su jedinice ostala četiri bataljona raspoređene na linijama odbrane, od Miričine do Male Brijesnice, te od Lukavice Rijeke do Prijekog Brda.

Na svečanoj smotri (novembar 1992.)

Na dan formiranja brigade, mnoge od jedinica nisu još bile u potpunosti formirane niti popunjene. Brigada je oskudijevala sa starješinskim kadrom, oružjem, municijom, opremom… Dobar dio raspoloživog naoružanja potjecao je od samih građana, koji su ga nabavljali na crnom tržištu početkom 1992. godine; dio oružja, opreme i drugih sredstava je organizirano kupljen ili na druge načine nabavljen posredstvom rukovodstava mjesnih zajednica i općine, a nešto je stizalo iz Tuzle, kao i logističkog centra Armije RBiH u Visokom. Ipak, tokom čitavog rata, glavni logističar brigade bile su i ostale općinske vlasti Gračanice, tačnije Ratno predsjedništvo (na čelu s Hazimom Vikalom),  te Izvršni odbor općine Gračanica (na čelu s Reufom Sokolovićem).

U novembru 1992. godine formiran je Mješoviti artiljerijski divizion (MAD), u okviru kojeg su objedinjena oruđa i sredstva za podršku. Brigada je u početku raspolagala s nekoliko minobacača kalibra 120 i 82 mm, manjim brojem topova B-1 i ZIS-3 (kalibra 76 mm), lahkih raketnih lansera 107 mm i bestrzajnih topova, sa par protivoklopnih lansirnih kompleta 9K11, te sa više protuavionskih topova i mitraljeza.

Artiljerci na položaju (1992.)

U martu 1993. godine, s ukidanjem rejonskih štabova odbrane, formiran je i 6. bataljon, kao prostorna jedinica, a kasnije i izviđačko-diverzantska četa. Krajem iste godine 6. bataljon je rasformiran. Početkom 1994. godine izviđačko-diverzantska četa i dio ljudstva iz drugih jedinica prelazi u novoformiranu 212. bosansku oslobodilačku brigadu. Istovremeno, rasformiran je i 1. bataljon, čijim ljudstvom se popunjavaju postojeće jedinice, a dio prelazi u 212. brigadu. S tom reorganizacijom, postojeća četiri bataljona mijenjaju oznake (2. postaje 1., 3. postaje 2. itd.). U narednom periodu formiraju se nove izviđačko-diverzantske jedinice (na nivou brigade – vod, a na nivou bataljona – odjeljenja), kao i manevarske čete u svakom bataljonu; krajem 1994. formira se novi, 5. bataljon, sa zadatkom da brani dio linija na Trebavi, a početkom 1995. godine MAD je rasformiran u tri samostalne jedinice za podršku (artiljerijska četa, protivoklopna četa i lahki artiljerijsko-raketni vod protivzračne odbrane).

Od kraja septembra 1992. do početka 1995. godine, 111. brdska brigada Gračanica se nalazila u sastavu Operativne grupe 2 (OG-2) Gračanica Drugog korpusa Armije RBiH. Sa prerastanjem OG-2 u 22. diviziju, ulazi u njen sastav, pri čemu – u skladu s propisima Generalštaba – kao i druge brigade divizije mijenja brojnu oznaku, postavši 221. brdska brigada.

Odlazak na brčansko bojište (1993.)

Početkom marta 1993. za komandanta brigade dolazi Smail Mešić, rodom iz Svjetliće, predratni aktivni oficir u bivšoj JNA, dotadašnji načelnik štaba 109. dobojske brigade. Nešto kasnije, Džemal Jukan će biti imenovan za komandanta 109. brigade. Ova postavljenja su, između ostalog, pokazatelj nastojanja da se prevaziđu lokalizmi unutar vojnih struktura OG-2. Početkom 1995. godine Mešić je imenovan za načelnika štaba 22. divizije, a na čelo tada već 221. brigade dolazi Džemal Jukan. U decembru 1995. za komandanta brigade je postavljen Smail Oštraković, dotadašnji načelnik štaba (koji je na tu dužnost imenovan početkom 1994. godine, nakon što je Bahrija Džananović postavljen za komandanta novoformirane 212. oslobodilačke brigade).

Na odgovarajućim dužnostima u komandi brigade, te u komandama bataljona tokom rata se iskazao veći broj sposobnih oficira, koji su uspješno izvršavali ratne zadatke. Isto tako, u samim jedinicama izraslo je dosta hrabrih i sposobnih starješina, koji su predvodili jedinice i borce. Tokom rata posvećivana je velika pažnja obrazovanju i obuci starješinskog kadra, pri čemu je osnovan i vlastiti nastavni centar u Doborovcima.

Ratni put i uspjesi brigade

Od dana svog osnivanja pa do kraja rata, 111./221. brigada je branila teritorij na liniji dugoj blizu 40 km, odbijajući neprijateljske napade i izvodeći druga borbena djelovanja, u prvom redu izviđačko-diverzantska. Pri tome nikada nije izgubila niti jedan jedini metar prostora: naprotiv, slobodni teritorij općine Gračanica (a time i Republike Bosne i Hercegovine) proširila je za oko 50 km². Dijelovi brigade su, osim toga, tokom čitavog rata bili angažirani na drugim bojištima –  širom sjeveroistočne, pa i centralne Bosne.

Još od juna 1992. godine, jedinice iz Gračanice sudjeluju u odbrani susjednog Gradačca. Jedinice i mješoviti sastavi iz 111. brigade od tada su se redovno smjenjivali svakih sedam dana, prošavši skoro sve linije i položaje na gradačačkom bojištu, od Turića i Tramošnice, preko Ledenica i Vide pa sve do Gornje Međiđe.

Pripadnici 1. bataljona pred odlazak na jedan od brojnih “terena” (1993.)

Početkom oktobra 1992. godine neprijatelj intenzivira napade na Maglaj, zbog čega borci 111. brigade, radi razvlačenja neprijateljskih snaga, izvode uspješnu diverziju u rejonu Karanovca, srušivši most na rijeci Spreči.

Borbe se posebno intenziviraju u drugoj polovici oktobra, kada neprijatelj pokreće snažnu ofanzivu s ciljem zauzimanja Gradačca, dok jedinice Drugog korpusa Armije RBiH pojačavaju pritisak na posavski koridor, na brčanskom bojištu. Na Gradačcu su u to vrijeme boravile jedinice 2. bataljona, čiji borci izravno učestvuju u zaustavljanju neprijateljskog oklopnog voza (22. 10. 1992.), po kome je ta bitka ostala i najpoznatija. Istovremeno, dijelovi 1. bataljona na brčanskom bojištu zauzimaju sela Tomić i Marković Polje (20. 10. 1992.), približivši se na nekoliko stotina metara samome Koridoru (cesta Brčko – Lončari). Za to vrijeme, na području Gračanice dijelovi brigade (1., 4. i 5. bataljona) napadaju neprijateljska uporišta na Trebavi: Javor, Vis i Bošnjakušu (19. i 21. 10. 1991.), pri čemu su uspjele privremeno ovladati Javorom (tt. 658). Na taj način su vezali dio neprijateljskih snaga za ovaj prostor, olakšavajući položaj braniteljima na Gradačcu.

Na osnovu raspoloživih dokumenata, danas znamo da su napadi na Gradačac bili prva faza šire zamišljene neprijateljske ofanzive, u kojoj su snage 1. krajiškog korpusa VRS imale zadatak napasti i zonu odgovornosti OG-2, izbijajući na liniju Gračanica – Soko i spajajući se sa jedinicama koje bi prethodno zauzele Gradačac. Čvrsta odbrana Gradačca, ugrožavanje posavskog koridora, ali i napad na položaje VRS na Trebavi, pri čemu su se jedinice 111. brigade u sva tri slučaja istakle – preduprijedili su realizaciju tih planova. To je samo jedan od primjera koji pokazuju da se Gračanica branila kako na lokalnom području, tako i na drugim bojištima.

Krajem 1992. i početkom 1993. godine, borci 111. brigade ponovo u više navrata odlaze na brčansko bojište, gdje sudjeluju u teškim borbama u rejonu Lanište – Marković Polje (u okviru operacije Drugog korpusa “Bosna-92”), pri čemu se posebno ističu 1. i 3. bataljon. Istovremeno, sudjeluju i u odbijanju novih žestokih napada na Gradačac.

U martu 1993. godine 2. bataljon dobija naređenje da sa pridodatim manjim jedinicama 111. brigade učestvuje u pokušaju proboja do ugroženih enklava Cerske i Konjević Polja, kojeg je planirala komanda Drugog korpusa. Bio je to izuzetno opasan zadatak s krajnje neizvjesnim ishodom, kojeg su borci ove jedinice bez kolebanja prihvatili. Istina, od njegove realizacije se na kraju odsutalo, iako su borci brigade uzeli učešća u borbama na Javornik planini istočno od Živinica, napadajući uzvišenja Potrk (tt. 836) i Veliko brdo (tt. 730), iznad sela Gornji Tupković, u pravcu Šekovića.

U drugoj polovici aprila 1993. godine, snage VRS pokreću ofanzivu iz pravca Doboja i zauzimaju Svjetliću, Sjeninu i Stanić Rijeku. Jedinice 111. brigade prve pristižu u pomoć 109. brigadi, te uz velike napore uspijevaju konsolidirati odbranu i zaustaviti neprijateljski prodor. Dijelovi brigade na ovom prostoru su bili angažirani i tokom jula i augusta, istovremeno s angažmanom na gradačačkom bojištu.

Ljeto 1993. godine je bilo obilježeno borbama na Trebavi. Neprijatelj je najprije napao na linije odbrane Lukavice (17. 06. 1993.), s težištem na uzvisinu Biljevine, ali su borci 4. bataljona u cjelodnevim borbama uspjeli odbiti napade. U julu, jedinice 111. i 107. brigade izvode ofanzivnu akciju na Trebavi, pri čemu borci 107. napadaju uzvišenja na trebavskoj gredi sjeverno od Visa (Bjeljevine, Studenac i Milatušu), dok borci 111. napadaju u širem rejonu Visa, uspjevši da po drugi put osvoje Javor (12. 07. 1994.). Zbog nemogućnosti da se zauzmu ključne otporne tačke na Visu i Milatuši, borci Armije RBiH su se, izvukavši ratni plijen, povukli na polazne položaje. Ubrzo poslije toga, neprijatelj pokreće nove napade, najprije na linije u rejonu Vis – Sijedi Krš (25. 07. 1993.), a zatim Lukavice (30. 07. 1993.). Oba napada su uspješno odbijena, a linije su ostale nepromijenjene.

Položaji 111. brdske brigade u Lukavici

Krajem oktobra 1993. godine, ojačani 1. bataljon je upućen na vareško bojište, gdje u narednih par sedmica učestvuje u oslobađanju ovoga grada i deblokiranju strateški važnog “Puta spasa”. U međuvremenu, VRS pokreće snažnu ofanzivu s ciljem zauzimanja Olova. Po naređenju komande 2. korpusa, na to bojište su upućene i jedinice 111. gračaničke brigade, pri čemu se, odbranom kote Mačak (tt. 1113), posebno istakla 1. četa 2. bataljona. U decembru 1993. godine, uz angažman na olovskom, dijelovi brigade sudjeluju u zaustavljanju neprijateljske ofanzive na prostoru Sapne i Teočaka, kao i na prostoru Doboj-Istoka, pri čemu se ovaj put ističu protivoklopnjaci iz MAD-a, uništavajući dva tenka i više drugih ciljeva.

Godina 1994. je bila godina ratne prekretnice, a borci 111. brigade to nagovještavaju uspješnom oslobodilačkom akcijom početkom marta, kada sa suborcima iz 109. brigade zauzimaju neprijateljska uporišta Oblić, Panjik i Vukovac, koja su neposredno ugrožavala i terorizirala naselja i stanovništvo Lukavice i Lukavice Rijeke. U maju 1994. slijedi oslobodilačka akcija na Vijencu – u kojoj učestvuju i manji dijelovi 111. brigade, uglavnom posade iz sastava MAD-a. U julu 1994. godine, jedna ojačana četa iz sastava brigade sudjeluje u operaciji “Brana-94” (pokušaj Armije RBiH da zauzme Vozuću). Nakon toga, teku završne pripreme komandi i jedinica OG-2 za napadni boj “Zima-94”, na pravcu Javor – Vis – Bošnjakuša – Milatuša, s ciljem zauzimanja Visa (tt. 692), najvišeg vrha Trebave.

Svečani stroj 111. brigade: ratne zastave jedinica

Akcija oslobađanja Visa uspješno je izvedena 7. augusta. Odabrane jedinice 111. brigade sudjelovale su i u samom napadu, asistirajući 212. oslobodilačkoj brigadi, dok su kao posadne snage uvedene čete 3., 4. i 5. bataljona. Narednih dana, jedinice brigade odbijaju snažne protunapade neprijatelja, pri čemu se posebno istakla 3. četa 4. bataljona. U odbrani Visa do kraja godine  angažiran je mješoviti bataljon sastavljen od četa iz svih bataljona 111. brigade.

Odabrane jedinice 111. brigade (manevarske čete, te izviđačko-diverzantska odjeljenja), uz podršku jedne čete 212. brigade, 10. oktobra izvode oslobodilačku akciju “Skok-94”, u kojoj osvajaju nekoliko važnih zemljišnih objekata: Javor (tt. 658), Kik i Jankovića Brdo, te zaposijedaju skipovačke zaseoke Kojići, Denići, Todorovići i Brđani. U akciji se posebno istakla izviđačko-diverzantska jedinica 3. bataljona “Crni panteri”, pod komandom Fikreta Okanovića Okana.

Borci 3. brdskog bataljona

U jeku neprijateljskih nasrtaja na Bihać (novembar 1994.) pokrenuta je nova, ambicioznije zamišljena akcija, u kojoj su jedinice 111., 212. i 107. brigade trebale iz dva pravca ostvariti prodor trebavskom gredom u pravcu Palića visa i Spletene lipe. Pri tome borci 111. brigade uspijevaju kratko zaposjesti Brezike (tt. 481), ali je napad zbog vremenskih neprilika, nedostatnih snaga i preforsiranosti jedinica u prethodnim borbama već u početku obustavljen. Borci 4. bataljona, međutim, zauzimaju neprijateljske položaje Visić, Samar i Vis (tt. 449), kao i skipovački zaselak Topaloviće.

Komandant 111. brigade Smail mešić s predsjednikom Izetbegovićem i armijskim generalom Rasimom Delićem (19.10.1994.)

Na početku 1995. godine, period primirja je iskorišten za reorganizaciju i obuku jedinica, nakon čega slijedi novi borbeni angažman i uspjesi brigade. Tokom aprila i početkom maja jedinice tada već 221. brigade učestvuju u odbrani Teočaka i slomu neprijateljske ofanzive “Spreča-95” (u ratnoj publicistici Armije RBiH poznata kao “Čekić i nakovanj”), pri čemu se posebno istakla manevarska četa 2. bataljona.

Potkraj maja, 1. i 2. bataljon vrše niz uspješnih diverzantskih prepada na lijevu obalu rijeke Spreče, uništavajući neprijateljske položaje, dok “Crni panteri” uz podršku manevarske čete 3. bataljona izvode uspješnu akciju u rejonu Panjik – Gudure. Navedene akcije su poduzete radi odvraćanja pažnje neprijatelja uoči akcije oslobađanja uporišta Trepala – Skresci, na području Lukavca, što je uspješno izvela 212./222. oslobodilačka brigada. U odbranu novodostignutih linija na Skreske su odmah upućene manevarske jedinice 111. brigade (iz 1. i 2. bataljona), koje uspješno odbijaju neprijateljske protunapade.

Detalj sa svečanog obilježavanja 2. godišnjice 111. brigade. S lijeva na desno: general Rifat Bilajac, general Ante Roso, general Hazim Šadić, guverner Tuzlansko-podrinjskog kantona Izet Hadžić, načelnik općine Gračanica Hazim Vikalo i general Fikret Muslimović

U julu iste godine, jedan mješoviti bataljon 221. brigade angažiran je u poznatoj operaciji pokušaja deblokade Sarajeva, učestvujući u borbama na području Crnoriječke visoravni.

Krajem istog mjeseca, dijelovi brigade ponovo odlaze u pomoć Doboj Istoku, gdje učestvuju u zaustavljanju nove neprijateljske ofanzive (borbe za Mujanov mezar).

Polazak u borbu

Svoj slavni ratni put 221. brdska brigada je okončala u operaciji “Uragan-95”, oslobodilačkom pohodu Drugog i Trećeg korpusa na Vozuću i dalje u dubinu Ozrena, tokom septembra i prve polovice oktobra 1995. godine. Brigada se tada iskazala i kao oslobodilačka jedinica, u napadu, i u svojoj već provjerenoj ulozi – u osiguranju novodostignutih linija i odbijanju neprijateljskih protnapada. Koristeći angažiranost snaga 22. divizije na ozrensko-vozućkom bojištu, jedinice VRS su 24. 09. 1995. izvele snažan napad na linije odbrane na Trebavi, na pravcu Ovčarevići – Babići – Javor, ali su jedinice 4. i 5. bataljona uspjele da ih s uspjehom odbiju.

Borci manevarske čete 2. bataljona po povratku s Teočaka

Umjesto zaključka

Tokom cjelokupnog perioda svog postojanja, 111./221. brigada je u prosjeku brojala oko 3000-3500 ljudi. Barem dvostruko više ih je ukupno prošlo kroz njene redove.

Živote za Bosnu i Hercegovinu položilo je 227 boraca brigade; 165 njih su potjecali s područja općine Gračanica, dok su ostali bili iz drugih krajeva zemlje – s područja predratne općine Doboj, iz Podrinja, iz Bosanske Krajine…

Među borcima brigade bilo je mnogo heroja, ljudi o čijim se podvizima i danas govori. Najodabraniji među njima su ponijeli i najveće vojničko ratno priznanje, značku “zlatni ljiljan”. U službenim evidencijama brigade upisana su imena jedanaestorice “zlatnih ljiljana”. Četvorica od njih su priznanje dobila posthumno; dvojica od njih su položili živote za Bosnu i Hercegovinu prije službenog formiranja brigade, ali kao pripadnici jedinica iz kojih se brigada i razvila. Devetorica boraca su ovo priznanje dobili poslije 1. septembra 1992. godine.

Ratnim priznanjem “zlatni ljiljan” su nagrađeni: Mehmed Ahmedbegović zv. Meša, Osman Mehić Tucko, Taksim Šuša Takso i Romeo Planjar, posthumno, te Ibrahim Hodžić Ćelap, Fikret Okanović Okan, Senad Ibrahimović Šlondro, Almir Džafo Horac, Hajrija Iljazović, Ibrahim Nurić Bariša i Sead Mahmutović. Još četvorica gračaničkih “zlatnih ljiljana” (Refik Đulić Kunda, Habib Hadžić Habibčić, Husejn Šakušić Haka i Muhibija Aljić Hodža), koji su ovo priznanje dobili kao pripadnici 212. oslobodilačke brigade – prethodno su bili istaknuti borci u 111-toj gračaničkoj.

Na kraju, možda i najbitnije od svega: braneći svoj zavičaj, braneći slobodni teritorij, ali i oslobađajući okupirane dijelove Bosne i Hercegovine – borci 111./221. brdske brigade Gračanica nisu uprljali ruke niti obraz nasiljem nad nevinim. Niti jedan pripadnik ove jedinice nije optužen za ratne zločine niti je brigada ikada u tom kontekstu spomenuta.

Amblem 221. brdske brigade Gračanica